Deprem Nedir?
Depremin oluşum nedenleri nelerdir? Bir deprem, yeryüzünün iki bloğu aniden birbirinin yanından geçerken meydana gelen şeydir. Kaydıkları yüzeye fay veya fay düzlemi denir. Depremin başladığı yer yüzeyinin altındaki konuma hipo merkez denir ve hemen üzerinde yeryüzünün yüzeyindeki konuma merkez üssü denir.
Bazen bir depremin ön sarsıntıları olur. Bunlar, sonraki büyük depremle aynı yerde meydana gelen daha küçük depremlerdir. Bilim adamları, daha büyük bir deprem gerçekleşene kadar bir depremin bir ön sarsıntı olduğunu söyleyemezler. En büyük, ana depreme ana sarsıntı denir. Ana şoklar her zaman bunu takip eden artçı sarsıntılara sahiptir. Bunlar daha sonra ana şokla aynı yerde meydana gelen daha küçük depremlerdir. Ana şokun boyutuna bağlı olarak artçı şoklar, ana şoktan haftalar, aylar ve hatta yıllar sonra devam edebilir!
Depremin Oluşum Nedenleri Nedir ve Nerede Meydana Gelir?
Depremin oluşum nedenleri… Dünyanın dört ana katı vardır: iç çekirdek, dış çekirdek, manto ve kabuk. Mantonun kabuğu ve üst kısmı gezegenimizin yüzeyinde ince bir deri oluşturur.
Ancak bu cilt tek parça değil – dünyanın yüzeyini kaplayan bir yapboz gibi birçok parçadan oluşuyor. Sadece bu da değil, bu yapboz parçaları yavaşça hareket ediyor, birbirinin yanından kayıyor ve birbirine çarpıyor. Bu bulmaca parçalarına tektonik plakalar diyoruz ve plakaların kenarlarına plaka sınırları denir. Levha sınırları birçok faydan oluşur ve dünyadaki depremlerin çoğu bu faylar üzerinde meydana gelir. Plakaların kenarları pürüzlü olduğundan, plakanın geri kalanı hareket etmeye devam ederken sıkışırlar. Son olarak, levha yeterince uzağa hareket ettiğinde, faylardan birinde kenarlar çözülür ve bir deprem olur.
Deprem Esnasında Yer Neden Sallanır?
Hataların kenarları birbirine yapışmış ve bloğun geri kalanı hareket ederken, normalde blokların birbirini geçmesine neden olacak enerji depolanmaktadır. Hareket eden blokların kuvveti nihayetinde arızanın tırtıklı kenarlarının sürtünmesinin üstesinden geldiğinde ve kiriş kalktığında, depolanan tüm enerji serbest bırakılır. Enerji, havuzdaki dalgacıklar gibi sismik dalgalar şeklinde her yönden faydan dışarıya doğru yayılır. Sismik dalgalar, içinden geçerken dünyayı sallar ve dalgalar yeryüzüne ulaştığında, evlerimiz ve bizler gibi yeri ve üzerindeki her şeyi sallar!
Deprem Nasıl Kaydedilir?
Depremler, sismograf adı verilen araçlarla kaydedilir. Yaptıkları kayda sismogram denir. Sismografın zemine sağlam bir şekilde oturan bir tabanı ve serbestçe sarkan ağır bir ağırlığı vardır. Bir deprem zeminin sallanmasına neden olduğunda sismografın tabanı da sallanır, ancak asılı ağırlık yapmaz. Bunun yerine sarktığı yay veya ip tüm hareketi emer. Sismografın titreyen kısmı ile hareketsiz kısım arasındaki konum farkı kaydedilen şeydir.
Bilim Adamları Depremin Büyüklüğü Nasıl Ölçüyor?
Bir depremin boyutu, hatanın boyutuna ve faydaki kayma miktarına bağlıdır, ancak bu, bilim adamlarının bir ölçüm bandı ile basitçe ölçebileceği bir şey değildir, çünkü faylar, dünya yüzeyinin birkaç kilometre altında derinliktedir. Peki depremi nasıl ölçüyorlar? Depremin ne kadar büyük olduğunu belirlemek için yer yüzeyindeki sismograflar üzerinde yapılan sismogram kayıtlarını kullanırlar (şekil 5). Çok fazla kıpırdamayan kısa, kıpır kıpır bir çizgi, küçük bir deprem anlamına gelir ve çok kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır kıpır uzun bir uzun çizgi, büyük bir deprem demektir. Kıpırdatmanın uzunluğu fayın boyutuna, kıpırdatmanın boyutu da kayma miktarına bağlıdır.
Depremin büyüklüğüne büyüklüğü denir. Her deprem için bir büyüklük vardır. Bilim adamları ayrıca bir depremden sarsılmanın yoğunluğundan bahseder ve bu, deprem sırasında nerede olduğunuza bağlı olarak değişir.
Bilim adamları depremin nerede olduğunu nasıl anlayabilirler?
Sismogramlar, depremleri bulmak için de kullanışlıdır ve P dalgasını ve S dalgasını görebilmek önemlidir. P & S dalgalarının her birinin zeminde seyahat ederken farklı şekillerde sallandığını öğrendiniz. P dalgaları da S dalgalarından daha hızlıdır ve bu gerçek, depremin nerede olduğunu söylememizi sağlar. Bunun nasıl çalıştığını anlamak için P ve S dalgalarını şimşek ve gök gürültüsüyle karşılaştıralım. Işık sesten daha hızlı hareket eder, bu yüzden bir fırtına sırasında önce şimşeği görecek ve sonra gök gürültüsünü duyacaksınız. Yıldırımın yakınındaysanız, yıldırımdan hemen sonra gök gürültüsü patlayacaktır, ancak şimşekten uzaktaysanız, gök gürültüsünü duymadan önce birkaç saniye sayabilirsiniz. Fırtınadan ne kadar uzaklaşırsanız, şimşek ve gök gürültüsü arasında o kadar uzun sürer.
P dalgaları şimşek gibidir ve S dalgaları gök gürültüsü gibidir. P dalgaları daha hızlı hareket eder ve ilk bulunduğunuz yeri sallar. Sonra S dalgaları da yeri takip eder ve sallar. Depreme yakın olursanız P ve S dalgası birbiri ardına gelecektir, ancak uzaktaysanız ikisi arasında daha fazla zaman olacaktır.
Bir sismograf üzerine kaydedilen bir sismogramdaki P ve S dalgası arasındaki zaman miktarına bakarak, bilim adamları depremin o konumdan ne kadar uzakta olduğunu söyleyebilirler. Ancak depremin ne yönde olduğunu sismograftan söyleyemezler, sadece ne kadar uzakta olduğunu. Çemberin yarıçapının depreme olan mesafeyi belirlediği istasyonun etrafına bir harita üzerinde bir daire çizerlerse, depremin dairenin bir yerinde olduğunu bilirler. Ama nerede?
Bilim adamları daha sonra depremin tam olarak nerede olduğunu belirlemek için üçgenleme adı verilen bir yöntem kullanırlar (aşağıdaki resme bakın). Üçgenin üç kenarı olduğu için nirengi denir ve bir depremi bulmak için üç sismograf gerekir. Bir harita üzerinde, üç farklı sismografın etrafına, her birinin yarıçapının o istasyondan depreme olan mesafeyi ifade ettiği bir daire çizerseniz, bu üç dairenin kesişme noktası merkez üssüdür!
Depremin Oluşum Nedenlerinden Yola Çıkarak Önceden Tahmin Edilebilir Miyiz?
Hayır ve onları önceden tahmin etmeleri pek olası değil. Bilim adamları depremleri tahmin etmenin birçok farklı yolunu denediler, ancak hiçbiri başarılı olamadı. Bilim adamları, herhangi bir hatada, gelecekte başka bir deprem olacağını biliyorlar, ancak bunun ne zaman olacağını bilmelerinin bir yolu yok.
Deprem Havası Diye Bir Şey Var Mı? Bazı Hayvanlar Veya İnsanlar Bir Depremin Vurmak Üzere Olduğunu Söyleyebilir Mi?
Bunlar henüz kesin cevapları olmayan iki soru. Hava durumu deprem oluşumunu etkiliyorsa veya bazı hayvanlar veya insanlar bir depremin ne zaman geleceğini anlayabiliyorsa, bunun nasıl çalıştığını henüz anlamıyoruz.
Depremin oluşum nedenleri öğrendiysek benzer yazılara buradan ulaşabilirsiniz.
[…] yazılar okumak için buraya […]