Memlükler'de Tarih Hakkında Yazılmış Eserler

Memlükler’de Tarih Hakkında Yazılmış Eserler

Birinci Bölüm: Umumi Tarihler

el-Mekin b. el-‘Amid (ö.672/1273)-el-Mecmû’u’l – mübarek (Târîhu’l-camî)

Memlükler Devleti’nin kuruluş dönemiyle alakalı bilgiler bulunan bu eser bir dünya tarihi olarak kabul edilmekte ve Hristiyan ve Moğollarla alakalı malumâta sahiptir.

Mufaddal b. Ebü’l-Fedâil (ö.759/1358)-en-Nehcü’s-sedid ve’d-dürrü’l-ferid

Ahbârü’l-Eyyûbiyyîn’e zeyl olarak yazılmış bu eserde olaylar kronolojik bir şekilde ele alınmakta ve her bölümün sonunda o yılda vefat etmiş önemli şahsiyetlerin bilgileri bulunmaktadır. Hristiyanlık ve müellifin müşahede ettiği olaylar hakkında önemli bilgiler anlatılmaktadır.

Baybars el-Mansûri (ö.725/1325) – Zübdetü’l-fikre fi târîhi’l-hicre

Hicri 650 yılından itibaren Memlük devletinin kurulması, siyasi olaylar, savaşlar ve bürokrasi hakkında detaylı bilgiler bulunmaktadır. Vefeyât kısmının çok olmadığı bu eser anlaşılması güç bir dille kaleme alınmıştır.

Yûnûnî (ö.726/1325)-Zeylü Mir’âtü’z-zaman

Mir’âtü’z-zaman müellifinin doğumundan vefatına yani 654 yılına kadar olan olayları kapsamakta olan bu esere Yûnûnî tarafından zeyl olarak yazılmıştır. Yûnûnî’nin eseri ise 654 ile 711 yılı arası Memlük tarihi hakkındadır. Bu eser yaşanan siyasi, ictimâi olaylara dışarıdan bir bakış açısını yansıtması hasebiyle önemli bir konumda bulunmaktadır. Eserde ayrıca vefayât kısmına da önem verilmiştir.

Ebü’l-Fidâ /ö.732/1331)-el-Muhtasar fi ahbâri’l-beşer

Memlükler Devleti’nin yüksek bir konumunda bulunması hasebiyle siyasi ve askeri olaylar yakından gösterme açısından önemli bir eserdir. Eser Hz. Adem’den 729 senesine kadar olan olayları haber vermektedir. Ayrıca dipnot kullanması bu eseri daha mühim yapmaktadır.

İbnü’d-Devâdârî (ö.736/1336’dan sonra)-Kenzü’d-dürer ve câmi’ı’l-gurer

Memlükler Devleti hakkında olan bu eserde devlet bürokratlarının kimliği ve görevleri, nil nehri hakkında bilgiler ve ayrıca savaşlar konu edilmiştir.

Cezerî/İbnü’l-Cezerî (ö.739/1338)-Havâdisü’z-zaman ve enbâüh ve vefeyâtü’l-ekâbir ve’l-a’yan min ebnâih

Eseri bir çok tarihçiye kaynaklık etmiş, biyografik bilgilere önem vermiş ve el-‘acâib ve’l-garâib türü haberlere de yer vermiştir. Dımaşk’ın devlet görevlilerinin neredeyse bütününün yaptığı faaliyetler hakkında bilgileri de paylaşmıştır.

Zehebî (ö.748/1348)-Târihu’l-İslâm ve vefeyâtü’l meşâhir ve’l-a‘lâm

Müellif eserinde hicretten itibaren 700 yılına kadar olan olayları kronolojik bir şekilde ele almış, akabinde her on yıl sonunda vefeyât kısmına yer vermiştir. Vefeyât açısından oldukça yetkin bir eserdir.

İbn Kesîr (ö.774/1373)-el-Bidâye ve’n-nihâye

768 yılı ortalarına kadar yaşanan olaylar hakkında olan bu eser müellifin şahsi görüşlerine de yer vermesi nedeniyle önemli bir konumda bulunmaktadır. Dımaşk’ta yapılan mezalim davalarına dair önemli bilgiler mevcuttur. Ayrıca biyografi bilgileri de bulunmaktadır.

İbn Hiccî (ö.816/1413)-Târîhu İbn Hiccî

Eserin sadece 796-815 yılları arası bulunmuştur. Olayları kronolojik bir metotla işleyen eserde her ayın sonunda vefat edenleri zikretmiştir. Timur olayları hakkında önemli bilgilere değinmiştir.

İbnü’l-Furât(ö.807/1405)-Târihu’d-düvel ve’l-mülûk

Eser kendinden önceki günümüze ulaşmayan kaynaklardan faydalanması ve müessese tarihi açısından önemli bir konumdadır. Olaylar kronolojik sırayla verilmiş, olaylar arasında bağlantılar kurulmuştur.

İbn Dokmak (ö.809/1407)-Nüzhetü’l-enâm fi târîhi’l-İslâm ve el-Cevherü’s-semin

Evlâdünnâs olması hasebiyle iyi eğitim görmüş olan müellifin ilk eserinde; Memlük devletinin kuruluşu ve sonrasındaki gelişmeler ikinci eserinde ise; Hz. Ebubekir’in hilafetinden 797 yılına kadar meydana gelen siyasi olayları ele almıştır.

İbn Haldûn (ö.808/1406)-Kitâbü’l-‘İber

İbn Haldûn’un ün yaptığı Mukaddime’si bu kitabın girişinde bulunmaktadır. Mukaddime’den sonra diğer devletler ve Memlükler’in bürokratik durumlarını ele almış önemli bir kaynak konumundadır.

Aynî (ö.855/1451)-‘İkdü’l-cümân fi târîhi ehli’z-zamân

Siyasi ve askeri olaylar kronolojik ve detaylı bir şekilde işlenmiş, sosyal tarihe dair önemli bilgiler anlatılmış ve müellif kendine has bir tarzı bu kitapta yansıtmıştır.

İkinci Bölüm: Hususî/Mahallî Tarih Kaynakları

Ebû Şâme el-Makdisî (ö.665/1267)-Terâcimü ricali’l-karneyni’s-sâdis ve’s-sâbi’-ez-Zeyl ‘ale’r-Ravzateyn

Eser 590 ile 665 yılları arasını kapsamakta olup, Memlükler devrinin erken safhalarına değinmektedir. Memlük-Moğol olayları hakkında önemli bilgiler bulunmakta ve olaylar kronolojik şekilde ele alınmaktadır.

İzzeddin İbn Şeddâd (ö.684/1285)-Târîhu’l-Melik’z-Zâhir

Memlük sultanlarından Baybars’a nisbetle kaleme alınan bu eser erken dönem Memlük tarihi için önemli bilgilere sahiptir. Eser kendisinden sonra yazılmış eserlere de kaynaklık etmiştir. Sultan Baybars’ın dışında devlet erkanı ve müesseseler ile ilgili önemli bilgiler de bulunmaktadır.

İbn Abdüzzâhir (ö.692/1293)-er-Ravzü’z-Zâhir ve Teşrîfü’l-eyyâm

İlk eser Sultan Baybars’ın yaşantısına münhasır olmakla beraber İbn şeddâd’ın eserinin de bir tamamlayıcısı hüviyetindedir. İkinci eseri ise Seyfeddin Kalavun’un hayatını konu edinmiştir. Bu döneme ait önemli belgeler bu eserde bulunmaktadır.

İbn Vâsıl (ö.697/1298)-Müferricü’l-kürûb fi ahbârî Benî Eyyûb

Eserde Eyyûbîler, Zengîler ve erken dönem Memlükler hakkındadır. Olayların tarihleri tam olarak verilmemektedir. Özellikle bu eser Eyyûbîler’in sultanı olan Necmeddin Eyyûb hakkında önemli bilgiler barındırmaktadır.

Baybars el-Mansûrî (ö.725/1325)-et-Tuhfetü’l-mülûkiyye fi’d-Devleti’t-Türkiyye

Eser Zübdetü’l-fikre’nin muhtasarı olup-olmadığı tartışmalı bir konudur. Ancak aralarında farklı bilgiler mevcuttur. Ayrıca bu eserde vefeyât kısmı bulunmamaktadır.

Şafî b. Ali el-Askalânî (730/1330)-Kitâbü’l-Fazli’l-me’sûr min sîreti’s-Sultan el-Meliki’l-Mansûr

Eser Sultan Seyfeddin Kalavun’un biyografisi olarak yazılmıştır. Onun yetiştirilmesinden, tahta çıkmasına daha sonra vefatına kadar yaşadığı olaylar ele alınmıştır. Daha sonra Eşref Halil’in Akka fethiyle eser sonlanır. Olaylar kronolojik şekilde ele alınmıştır. Önemli devlet belgeleri ve bahsettiği ayrıntılı bilgiler bu eseri mühim kılmaktadır. Olayları yakinen takip etmesi onu birinci elden kaynak olmasını da bu alanda sağlamıştır.

Yusufî (ö.759/1358)-Nüzhetü’n-nâzır fi sîreti’l-Meliki’n-Nâsır

Eser Kalavun(678) devrinden 755 yılına kadar olan olaylar ele alan hacimli bir eserdir. Eserde yoğun bir şekilde havâdis bölümü işlenmiş ancak ona göre nispeten az ama yine de önemli bir ölçüde vefeyât kısmı bulunmaktadır. Müslümanlar ve diğer din mensupları arası ilişkiler de bu kitapta bahse konu edilmiştir. Betimleyici bir açıdan dönemini yansıtmaktadır.

İbn Habîb (ö.779/1377)-Tezkiretü’n-nebih fi eyyâm’l-Mansûr ve benih

Eser Seyfeddin Kalavun ve ailesi hakkındadır. 678 yılı ile başlayıp kronolojik ve vefeyât kısımları bulunmakla beraber 770 yılları arasını kapsamaktadır.

Makrîzî (ö.845/1442)-Kitâbü’s-Sülûk li ma’rifeti düveli’l-mülûk

Eser 568 yılı Eyyûbi ve Memlükler Devletleri hakkında bilgilerle başlayıp, 844 yılı sonuna kadar devam eder. Vefeyât kısımları kısa tutulan bu eser Mısır tarih ekolüne örneklik teşkil etmektedir. Siyasi, sosyal birçok olayı kendisinde barındıran bu eserde müellif olaylar arasında bağlantılar kurar, sebep-sonuç ilişkisine yer verir. Tarafsız bir şekilde olayların nakledilmekte olduğu bu eser, Memlükler tarihi için çok önemli bir konumda bulunmaktadır.

Salih b. Yahya (yk.ö. 850/1446)-Târîhu Beyrût

İsmiyle müsemmâ olan bu eserde Beyrût tarihi işlenmektedir. Şehrin konumu, özellikleri, buraya ilk yerleşen aile ve Beyrût şehrinin yöneticilerinin hal tercümeleri bahse konu edilmiştir.

Takıyyüddin İbn Kâdî Şühbe (ö.851/1448)-Târîhu İbn Kâdî Şühbe

Eser 741-808 yılları arası meydana gelen olayları kapsamaktadır. Olaylar günlük olarak nakledilmiş, kronolojik bir sıra takip edilmiştir. Bu eserin en kıymetli kısmı vefeyât bölümleridir.

İbn Hacer (ö. 852/1449)-İnbâü’l-gumr bi -ebnâi’l-‘umr

Eser müellifin doğduğu 773 yılı ile başlayıp vefatına kadar devam etmektedir. Kronolojik bir sıra takip edilmiş, aylara göre olaylar verilmiş ve akabinde diğer bölümlere nazaran daha geniş bir biçimde vefeyât bölümü yer almıştır. Eser ayrıca alimler ile yönetici sınıfın ilişkileri, hükümdarlar hakkında farklı bilgiler de sunması hasebiyle önemlidir.

Aynî (ö.885/1451)-es-Seyfü’l-mühenned fi sîreti’l-Meliki’l-Müeyyed

Eser Sultan Şeyh hakkında büyük kısmı manzum şekilde ele alınmıştır. Şeyh’in tahta çıkışı, atamaları ve onun döneminde meydana gelen olaylar anlatılmaktadır. Eser 815 yılı ile 819 yılları arasını kapsamaktadır.

İbn Tağriberdî (ö.774/1470)-en-Nücûmü’z-zâhire fi mülûki Mısr ve’l-Kâhire

Eser Mısır’ın Müslümanlar tarafından fethi ile başlayıp 772 yılına kadar olan olaylar hakkında bilgi vermektedir. Tahta çıkan sultanların bilgisi verilip akabinde döneminde yaşanmış olaylar nakledilmektedir. Eser müellifin yorumlarıyla ayrışmaktadır. Erken dönem Memlükler tarihi içinde önemli bir kaynak hüviyetindedir.

Hatîb el-Cevherî (ö.900/1495)-Nüzhetü’n-nüfûs ve’l-ebdân fi tevârîhi’z-zaman ve İnbâü’l-hesr bi-ebnâi’l-‘asr

Müellif ilk eserinde 784 yılı ile 849 yılları arası hakkında bilgi vermektedir. Genel bir İslam tarihi olarak anlaşılan bu kitapta, olaylar kronolojik bir açıdan ele alınmakta, havâdise nazaran vefeyât kısımları daha kısa tutulmaktadır. Diğer eserinde müellif 873 ile 886 yılları arası olayları nakletmektedir. Eser yine kronolojik şekilde ele alınmakta, muvazzaf kimseler hakkında bilgiler verilmekte ve ayrıca müellifin kendine has fikirleri de esere farklılık katmaktadır. Yöneticilere ve çocuklarına ödenen aylıklar da mevzu bahis edilmektedir.

Süyûtî (ö.911/1505)-Hüsnü’l-muhâdara ve Târîhu’l-Hulefâ

İlk eserinde müellif Mısır’da meydana gelen neredeyse her olay konu edilmektedir. Kuran’da geçen Mısır ifadelerinden buraya gelen insanlara kadar her şey anlatılmaktadır. Bu bölgede kurulan devletlerden, devlet görevlilerin dair önemli bilgiler bulunmaktadır. İkinci eserinde ise müellif Hz. Ebu Bekir devrinden Abbâsi halifesi Mütevekkil-‘Alellah’ın hilafetinin sonuna kadar olan kısım ele alınmaktadır. Ayrıca diğer bazı devletler de konu edilmektedir.

İbn İyâs (ö.930/1524)-Bedâi’u’z-zühûr fi vekâi’i’d-dühûr

Müellifin evladünnas olması hasebiyle eser bilgi açısından yetkin ve ilk kaynak olması bakımından da mühim bir konumda bulunmaktadır. Mısır ekolünün havâdis ve vefeyâtının tersine bu bölümler başlıksız ve kısa bir şekilde nakledilmektedir. Verdiği askerî ve Osmanlı Devleti hakkındaki bilgiler de bu eserin döneme ışık tutma noktasında önemini işaret etmektedir.

İbn Tolun (ö.953/1546)-Müfâkefetü’l-hıllân fi havâdisi’z-zamân

Eser 884 ile 926 yılları arasını kapsamaktadır. Havâdis ve vefeyât kısmı iç içe yer almıştır. Eserde genel olarak Dımaşk ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Eseri önemli kılan husus Memlükler ile Osmanlı arasındaki nihaî mücadeleye yer vermiş olmasıdır.

Üçüncü Bölüm: Ansiklopedik Kaynaklar ve Müessese Eserleri

Nüveyrî (ö.733/1333)-Nihâyetü’l-ereb fi fünûni’l-edeb

Eser otuz ciltlik hacimli bir müfredâta sahiptir. Kâinat, yaratılış, Hz. Peygamber zamanı, Arap vecizeleri, hükümdarlık ve bürokrasi gibi önemli konulara değinmektedir. Hayvanlar ve bitkiler üzerine de ciltler ayrılmıştır. Memlük tarihi için bakılırsa; bu eser Memlükler’in kuruluşundan 730 yılına kadar olan olayları kapsamaktadır. Her sultanın devri ayrışmakta, kronoloji daha dikkatli işlenmektedir. Eserin bir diğer önemi de müellifin kendi şahit olduğu durumları bu kitapta aktarmasıdır.

İbn Fazlullah el-Ömerî (ö. 749/1349)-Mesâlikü’l-ebsâr fi memâliki’l-emsâr

Yirmi yedi ciltlik kapsamlı bir eserdir. Yeryüzü ve üzerinde yaşayan devletlerden, şiir ve sanata birçok konu ele alınmaktadır. Anadolu beylikleri hakkında verilen bilgiler çok kıymetlidir. Memlükler açısından bu eserin önemi ise Mısır hakkında çok değerli bilgileri bizlere aktarması ve devlet erkânı ve müesseselerini bizlere açık bir şekilde nakletmesidir.

Kalkaşendî (ö.821/1418)-Subhu’l-a’şâ fi sınâti’l-inşâ

Eser coğrafik bilgilerden hayvan ve bitki ürünlerine, toplumda yaşamış kavim özelliklerinden, kurum ve kuruluşlar hakkındaki bilgilere kadar çok geniş bir eserdir. Memlük tarihi açısından eserin önemi devletin müesseseleri hakkındaki geniş teferruatlı bilgilerdir. Ayrıca bu kitapta bulunan yazışma vesikâları, görevlilerin mahiyeti, posta teşkilâtı gibi unsurlar hakkındaki bilgiler de eseri önemli kılmaktadır.

Makrîzî (ö.845/1442)-Kitâbü’l-Mevâ’iz ve’l-i’tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr

Müellif eserinde Memlükler’in içinde yaşadığı bölgenin adetâ her açısını bizlere yansıtmıştır. Mısır’ın ahvâlinden Nil nehrine, halifelerden devlet yöneticilerine birçok konu ele alınmıştır. Şehirler hakkında önemli bilgiler paylaşmış, Memlükler devrini betimleyici şekilde ele almıştır.

İbn Şahin ez-Zahîrî (ö. 873/1468)-Zübdetü Keşfi-memâlik ve beyâni’t-turuk ve’l-mesâlik

Müellifin yine kendi eseri olan Keşfi-memâlik’in bir özetini bu isimle kaleme almıştır. Eser muhtelif birçok konuyu ele almaktadır. Mısır ve diğer şehirler, inşâ edilen saraylar, arâziler, gelirler, sultanlık müessesi, bürokratik mes’eleler gibi ve daha birçok konu incelenmiştir. Eser ilginç anlatılarla tamamlanmıştır.

Nuaymî (ö. 927/1521)-ed-Dâris fi târîhi’l-medâris

Eserde ilmî faaliyetlerin yapılmakta olduğu yapılar, medreseler hakkında bilgiler, Dımaşk şehrinin özellikleri, vakfedilen yerler gibi konular ele alınmıştır.

Dördüncü Bölüm: Vefeyât, Coğrafya ve Topoğrafta Eserleri

A.Vefeyât, Tabakât ve Terâcim Eserleri

İbn Hallikân (ö.681/1282)-Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân

Bu eser müellifin günümüze ulaşan tek eseri ve alanının ilk eseridir. Alfabetik bir düzen ile biyografileri paylaşmış ve bu düzene sâdık kalmıştır. Hem Memlük sultanlarının hayatları hakkında bilgi sahibi olmak açısından hem de bu sultanlar veya diğer başka devletlerin sultanları hakkında verdiği ilginç bilgiler eseri mühim kılmıştır.

İbnü’s-Sükâ’î (ö.756/1326)-Tâlî Kitâbi Vefeyâti’l-a‘yân

Eser İbn Hallikân’ın vefeyâtına bir zeyl olarak kaleme alınmıştır. Bu eserde 650’li yıllardan 725 yılları arası yaşamış kimselerin hal tercümelerine yer verilmiştir. Bu eserde alfabetik bir düzen ile kaleme alınmıştır. Müellif’in Hristiyan olması hasebiyle bazı durumlarda kendi dindaşı olan kimselerin hal tercümelerinde daha uzun yazması görülmektedir. Ayrıca mali açıdan yolsuzluklar hakkında detaylı bilgiler vermesi eseri ayrıca önemli kılmaktadır.

Zehebî (ö.748/1348)-Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ

Eserde yaklaşık 7000 kimsenin hal tercümesine yer verilmiştir. Dolayısıyla biyografi üzerine yazılmış ansiklopedik bir eserdir. Müellif’in hadis alanıyla irtibatlı olması hasebiyle hadis ilmi için de önemli bir yardımcı eser olarak addedilmektedir.

Safedî (ö.764/1363)-Kitâbü’l-Vâfî bi’l-Vefeyât

Eserde yaklaşık 14.000 kişinin hal tercümesine yer verilmiştir. Eser alfabetik olmasına rağmen Hz. Peygamber’e hürmeten onun ismiyle başlamaktadır. Erken dönem Memlük sultanlarının biyografileri için önemli bir kaynaktır. Özellikle Sultan Kalavun döneminde müellifin görevleri nedeniyle daha detaylı bilgiler yer almaktadır.

Kütübî (ö.764/1363)-Fevâtü’l-Vefeyât

İbn Hallikân’ın vefeyâtına zeyl olarak kaleme alınmıştır. Onun eserinin eksik kalmış kısımlarını, bahsedilmeyen önemli kişileri anlatmak amacı ile yazılmıştır.

Taceddik es-Sübkî (ö.771/1370)-Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ

Eser 1400 Şâfîî alimin hal tercümesini kapsamaktadır. Eserin son kısmı 700 yılından sonra vefat eden alimler kapsamakta ve Memlükler için önemli olan bölüm burasıdır. Dımaşk naiblerinin ilişkilerinin öğrenilmesi açısından önemli bir kaynaktır.

İbn Kesîr (ö.774/1373)-Tabakâtü’l-fukâhâi’ş-Şâfi’iyyîn

Müellif Şâfîi alimleri on bir tabakada incelemiştir.

İbn Kadî Şühbe (ö.851/1448)-Tabakâtü’ş-Şâfi’iyye

Eser 840 yılına kadar yaşamış olan Şâfîi alimleri içermektedir. İbn Kesîr’in eserinin bir devamı niteliğindedir.

İbn Dokmak (ö.809/1407)-Nazmü’l-cümân fi tabakâti ashâbi imâminâ en-Nu’mân

Eserin ilk cildi Ebû Hanife’ye ayrılmıştır. Kalan iki cilt de hicri IX. asra kadar olan Hanefî alimleri ihtiva etmektedir. Eserin önemli kısmı Hanefî devlet adamlarını da anlatmış olmasıdır.

Makrîzî (ö.845/1442)-Kitâbü’l-Mukaffe’l-Kebîr

Eser on altı cilt olmasına rağmen beş cildi günümüze ulaşmıştır. Vefeyât türünün önemli eserlerindendir. Mevcut ciltlerin içerisindeki isimler üzerinden Memlükler için önemli bilgiler elde edilmektedir. Önemli sultanların hal tercümeleri de bize ulaşan ciltlerde elde edilmiştir.

İbn Hacer (ö.852/1449)-ed-Dürerü’l-kâmine fi a’yâni’l-mieti’s-sâmine

Eser 701 yılı ile 800 yılları arası yaşamış kimselerin hal tercümelerini içermekte ve 5323 kişi hakkında bilgi bulunmaktadır. Bu insanlar alfabetik olarak listelenmiştir. Memlük tarihi için önemli kimseler hakkında detaylı bilgiler bulunmakta, ulemâ arasındaki çekişmeler anlatılmakta ve müellifin kendi tenkitleri eseri önemli kılmaktadır.

İbn Tağriberdî (ö.874/1470)-el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî ba’de’l-Vâfî

el-Vâfî adlı esere zeyl olarak yazılmış ve içerisinde yaklaşık 2828 kişinin hal tercümesine yer verilmiştir. Müellifin konumundan dolayı siyasi ve bürokratik birçok bilgi bu eserden öğrenilebilmektedir. İsimlerin yazımı hakkında eleştiriler ve onların anlamlarını açıklama noktasında izâhatlar bulunmaktadır. Ayrıca kültürel, sosyal hayat üzerine yapılan anlatılar da dönemi yansıtma açısından bu eseri önemli kılmaktadır.

Sehavî (ö.902/1497)-ed-Dav’ü’l-lâm‘li-ehli’l-karni’t-tâsi

Eser 801 yılından IX. yılları arası yaşamış kimselerin hal tercümelerine yer vermektedir. Eser on bir ciltten oluşmakta olup ilk on cilt alfabetik şekilde kaleme alınmış, son cilt ise künyeleri meçhul olan kimselere ayrılmıştır. Ayrıca bu son ciltte yaklaşık 1000 kişilik kadın biyografilerine de yer verilmiştir. Önemli ilim adamları, umerâlar gibi devrin önemli şahsiyetleri için başvurulması gereken kaynaklardandır. Müellifin bu kitapta, özelliği olan tenkitçi usulü de görülmektedir.

Necmeddin el-Gazzî (ö.1061/1651)-el-Kevâkibü’s-sâire bi-a‘yâni’l-mieti’l-‘âşire

Müellif’in Memlükler devrinde yaşamaması nedeniyle farklı bir metotla kitap yazılmıştır. Sehâvi’nin eksiklerini tamamlama açısından önemli bir eserdir. Eser 900 ile 933 yılları arası vefat eden kimselerin hal tercümelerine yer vermektedir.

İbnü’l-İmâd (ö.1089/1679)-Şezerâtü’z-zeheb f ahbâri men zeheb

Eser hicretin ilk yılından 1000 yılına kadar yaşamış kimselerin hal tercümelerine yer vermektedir. Kronolojik şekilde ele alınan biyografiler toplamda 10.000 kimse hakkında yazılmıştır. Meşhur kimselerin biyografilerini tespit noktasında önemli bir eserdir.

B.Hıtat, Coğrafya, Büldân ve Topoğrafya Eserleri

İzzeddin İbn Şeddâd(ö.684/1285)-el-A‘lâku’l-hatîre fi zikri ümerâi’ş-Şam ve’l-Cezîre

Eserde çeşitli şehirler hakkında önemli bilgiler verilmektedir. Anlatılan şehirlerin tarihi, meskûn olan kimselerin nitelikleri, askerî yapıları hakkında bilgiler anlatılmaktadır. Şam, Halep, Kınnesrin, Humus, Cezîre gibi bölgeler hakkında önemli bilgiler içermektedir.

İbn Abdüzzâhir(ö.692/1293)-er-Ravzatü’l-behiyyetü’z-zâhire fi hıtati’l-mui‘zziyyeti’l-Kâhire

Dönemin önemli kimselerinden-Makrîzî, İbnü’d-Devâdârî, Kalkaşendî- faydalanılarak yazılan bu eser Fatımîler devri Kâhire’sinin detayları hakkında neşredilmiştir. Bu dönemde inşa edilen yapıtlardan ayrıntılı şekilde bahsedilmektedir.

Ebü’l-Fidâ(ö.732/1331)-Kitâbü Takvîmi’l-büldân

Eser önceki yazılmış eserlerin eksikliklerini düzetme amacıyla kaleme alınmıştır. Belirli olmayan bölge isimleri, enlem ve boylamları gibi önemli detaylar paylaşılmıştır. Okyanus ve dağlardan, meskûn bölgelere kadar birçok ayrıntı anlatılmıştır. Eserin ikinci kısmı ise Mısır ve Şam hakkında olmasından ötürü bu eser Memlükler devri için önemli kaynaklar arasında bulunmaktadır.

İbn Dokmak(ö.809/1407)-‘ikdi’l-emsâr

Eserin bütün ciltleri günümüze ulaşmamasına rağmen Fustât, Kâhire, Dimyat ve İskenderiyye gibi Mısır şehirleri hakkında yazılmış dört ve beşinci ciltler günümüze ulaşmıştır. Şehirler hakkında genel bilgiler, camiler gibi dini yapılar, sokak ve çarşılar anlatılmaktadır. Ayrıca arazi ve gelirler hakkında da önemli bilgiler mevcuttur.

İbnü’l-Cî’ân(ö.885/1480)-Kitâbü’t-Tuhfeti’s-seniyye bi-esmâi’l-bilâdi’l-Mısriyye

Eserde iktâ bölgeleri, sahipleri, gelirleri hakkında iktisâdi açıdan önemli bilgiler verilmektedir. Memlükler devrinin ekonomik yönden ne durumda olduğu hakkında detaylı bilgiler bu eser incelendikten sonra anlaşılabilmektedir. Eserde Mısır iki bölgeye ayrılmakta ve veriler bu ayrımdan sonra ayrı ayrı verilmektedir.

Memlükler’de Tarih Hakkında Yazılmış Eserler benzeri yazılar okumak için buraya tıklayınız.