Tarihsel Bağlamda Dağlık Karabağ İşgali

Dağlık Karabağ Tarihi

Uluslararası İlişkilerde dondurulmuş ihtilaflar arasında bulunan Dağlık Karabağ son zamanlarda Ermenistan’ın Dağlık Karabağ dışında olan Azerbaycan topraklarına özellikle enerji hatlarından dolayı stratejik önemi sahip Tovuz bölgesini vurması ve daha sonra çatışmanın Dağlık Karabağ bölgesine yayılması uluslararası toplumun dikkatini tekrar Kafkasya’ya yönelmesine neden olmuştur.

Karabağ Durum Haritası

Tarihsel bağlamda değerlendirdiğimizde yaklaşık yüz yıllık sorunlu olan bir bölgedir ve sorunun başlangıcı SSCB’nin, Dağlık Karabağ’ı 1923’te Bakü’ye bağlı Özerk Bölge Statüsü vermesi ve bu durumu Ermenistan yönetiminin hiçbir zaman kabul etmemesiyle günümüze kadar sürmektedir. Soğuk Savaş döneminde ABD’nin liderliğinde Batı Blokunun galip çıkması ve SSCB’nin 1980’lerin sonunda dağılma dönemine girmesiyle Dağlık Karabağ, Osetya, Abhazya ve Transdinyester gibi ihtilaflı bölgeleri tekrar sıcak çatışmaya dönmüştür. Dağlık Karabağ bölgesinde 1987’de Ermenilerin, Azerbaycan Türklerine saldırlar düzenlemesiyle yaklaşık 35 yıl devam edecek çatışmaların temeli atılmıştır. Azerbaycan Sovyet’ine bağlı Dağlık Karabağ Özerk Bölge Sovyet’i 1988’de Ermenistan’a bağlanmak istediğini belirtti ancak Azerbaycan Yüce Sovyet’i bunu reddetti ve SSCB de bu gerilim arasında Ermenistan’ın bölgeye kendine içine alma kararının reddederek devralmıştır. SSCB’nin 1991’de dağılmasından sonra bağımsızlıklarını kazanan Azerbaycan ve Ermenistan Dağlık Karabağ bölgesi için harekete geçti ve Azerbaycan 26 Kasım 1991’de kendi toprağı olan Dağlık Karabağ bölgesini kendisine bağladığını açıkladı. Buna karşılık Ermeniler 10 Aralık’ta uluslararası hukuka uygun olmayan ve Azerbaycan Türklerinin katılmadığı bir halk oylaması düzenleyerek bağımsızlık ilan ettiler ve bölgede Rus birliklerinin çekilmesiyle de iki taraf arasında savaş meydana geldi ve uluslararası toplumun sadece izlediği ve harekete geçmediği 26 Şubat 1992’de Ermenilerin kadın-çocuk ayırımı yapmaksızın Hocalı ’da 613 Azerbaycan Türkünü öldürerek Hocalı Katliamı gerçekleşti.

Hocalı Katliamı

İki yıl süren savaşın 1994’te sona ermesiyle 30 bin kişi hayatını kaybetti ve günümüzde Azerbaycan’da yaklaşık 1.000.000 Azerbaycan Türkü kaçkın(mülteci) durumda olmasına sebep oldu. Azerbaycan topraklarının yüzde yirmisini oluşturan Dağlık Karabağ bölgesi ile rayon adı verilen 7 bölge Ermenistan işgali altındadır ve bu rayonlarda yerleşim yeri olmayıp Ermeni birliklerinin bulunması nedeniyle Azerbaycan’ın bölgeye teması kısıtlıdır.

Azerbeycan Temas Hattı

1994’te sorunun çözümü için Rusya, Fransa ve ABD başkanlığının yaptığı ve Türkiye’nin de üye olduğu Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) önderliğinde Minsk Grubu kuruldu fakat günümüze kadar sürecek bu soruna çözüm bulamayan Minsk Grubu, Ermenistan’ın zamana yayarak işgal topraklarında kalıcı olmasına neden olmuş ve ayrıca 1993 yılı içerisinde BM Güvenlik Konseyi’nin Ermenistan’ın işgal ettiği toraklardan çekilmesi için alınan dört ayrı karara rağmen uluslararası toplum somut bir adım atmamıştır.

Erdoğan ve Aliyev

Son zamanlarda gerçekleşen Ermeni saldırı ile beraber Dağlık Karabağ bölgesi tekrar uluslararası toplumun gündemine girmiştir. Tarihsel bağlar ve bölgede gerçekleşecek sorunların Türkiye’yi yakından ilgilendirmesi sebebiyle Türkiye Azerbaycan’a açık ve tam destek vermiştir. Özellikle Azerbaycan tarafından kullanılan İHA ve SİHA’lar sahada hareket kabiliyetini genişletmiştir. Çatışmanın başladığı zamanda bölgesel güçlerde olaya müdahil olmuştur.

İnsansız Hava Aracı (İHA)

İsrail devleti yıllık yaklaşık petrol alımının %40’nı Azerbaycan’dan sağlaması ve kendisi ile stratejik ortaklığı bulunması nedeniyle çatışmaların başlamasından itibaren Türkiye üzerinden askeri kargo uçaklarını Azerbaycan’a göndererek desteğini belirtmiştir. Ayrıca İsrail uluslararası toplumda soykırımın sadece Yahudilere yapıldığı inancının benimsemesi ve gelişen ekonomik ilişkiler nedeniyle de Azerbaycan’a destek vermiştir.

1.Fotoğraf: Aliyev-Netenyahu / 2.Fotoğraf: Peres-Aliyev

Ermenistan Başbakanı Paşinyan’nın Rusya etkisinden kurtulmak için batı ile yaptığı görüşmeler ve ülkesini sivil toplum örgütleriyle birlikte George Soros’a açması, Rusya ile de ilişkileri zedelemiştir. Paşinyan’ın Putin’den 2002’de imzalanan Kolektif Güvenlik Anlaşması gereği bölgeyi müdahalesini istedi fakat Paşinyan geçmişte izlediği politikalar soncu manevra alanı daraldı ve Putin’in de ‘’ Ermenistan’a karşı sorumluluklarımız var ancak çatışmalar, Ermenistan topraklarında değil’’ diyerek dolaylı olarak Dağlık Karabağ’ın Ermenistan toprağı olmadığını belirtti. İran için de Kafkasya stratejik öneme sahip bir ülke ve İran’da nüfusun yaklaşık %40’ını oluşturan Azerbaycan Türkleri bulunması, Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ toprağını geri alması ve Türkiye’nin Azerbaycan’la iyi ilişkisi, İran’ın bölgede oluşacak Türk hâkimiyetinden dolayı İran’ı endişelendirmektedir. İran bu nedenle Ermenistan’a sınırdan örtülü olarak gönderdiği askeri sevkiyatlarla endişesini göstermektedir.

İran da Türk Nüfusu

Ermenistan işgal ettiği topraklardan (Karabağ İşgali) çekilmemesi ve bu durumu meşru kılmak için dışarıda güçlü olan Ermeni lobisini kullanmak istemiştir ancak uluslararası toplum tarafından pek dikkate alınmamıştır. Ayrıca Ermenistan 3 Ekim günü Gence’deki sivillere orta menzili balistik füze ile saldırılar düzenlemiş, bunu açıkça sergilemesiyle uluslararası hukuku çiğneyerek savaş suçu işlemiştir ve uluslararası toplumun tepkisini çekmiştir. Ermenistan bu saldırılarla Azerbaycan’ın hata yapmasına neden olmak ve sivillere karşı saldırgan olmasına neden olmak istemiştir. Azerbaycan yaklaşık 30 yıldır işgal altında bulunan topraklarını düşmandan gelen bir saldırı ile geri alma fırsatı yakalamıştır ve Ermenistan’dan daha büyük ekonomik güce sahip olması ve Türkiye’nin sağladığı askeri olanaklarla geliştirdiği silahlı kuvvetlerini sahada kullanarak ve uluslararası toplumda kullanacağı aktif diplomasi ile işgal edildiği topraklarını geri alabilecek kapasitedir.

Dağlık Karabağ benzeri yazıları okumak için buraya tıklayınız.